Türkiye’de ifade özgürlüğüne yönelik baskının öncelikli hedefi gazeteciler ve akademisyenler. Yüzlerce gazeteci ve akademisyen hakkında soruşturma açıldı, birçoğu tutuklandı. Bu site ifade özgürlüğünü kullandığı için soruşturma ve kovuşturmaya uğrayanlar hakkındaki yasal süreci takip etmektedir.
Sosyolog, ilahiyatçı ve kapatılan Zaman ve Yarına Bakış gazetelerinin eski köşe yazarı Ali Bulaç, aralarında diğer eski Zaman yazarlarının da bulunduğu çok sayıda kişiye yönelik bir operasyon kapsamında 27 Temmuz 2016 tarihinde gözaltına alındı. Bulaç, İstanbul 4. Sulh Ceza Hakimliği’nce diğer eski Zaman yazarları Ahmet Turan Alkan, Nuriye Akman, Lale Kemal, Mustafa Ünal ve Şahin Alpay’la birlikte “terör örgütü üyeliği” suçlamasıyla 30 Temmuz 2016’da tutuklandı.
Tutuklama kararını veren İstanbul 4. Sulh Ceza Hakimliği, Bulaç ve diğer yazarların Zaman gazetesinde FETÖ/PDY hakkında “övücü yazılar yazdıklarını,” gazetenin eski Genel Yayın Yönetmeni “Ekrem Dumanlı hakkında silahlı örgüt mensubiyetinden dava açıldığı halde yine yazılarına devam ettikleri, bu nedenle bu yapıya ilişkin silahlı unsurların bulunduğunu bildikleri halde aynı yapı içinde bulunmaya devam ettiklerini,” 15 Temmuz 2016 tarihli darbe girişiminin öncesinde “kamuoyunda bu örgütün silahlı kalkışma yapacağına dair güçlü anlatımlar ve bilgilendirmeler olmasına rağmen şüphelilerin katkılarını devam ettirdiklerini” öne sürdü. Mahkeme kararında ayrıca “17 Aralık [2013] olarak bilinen süreçten sonra dahi ısrarla bu yapıyı övücü yazılarının süregeldiği, şüphelilerin sosyal paylaşım hesaplarından da buna ilişkin katkılarını sürdürdüklerini” savundu.
1 Aralık 2016 tarihinde ise, İstanbul 11. Sulh Ceza Hakimliği, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı Terör ve Örgütlü Suçlar Soruşturma Bürosu’nun talebiyle “terör örgütüne finansman sağladıkları yahut terör örgütü üyesi olmalarının verdiği avantajla mal varlığı elde ettikleri” gerekçesiyle Bulaç ve 53 diğer kişinin mal varlıklarına el konulmasına karar verdi.
Bulaç ve 29 diğer kişi hakkında hazırlanan ve İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından kabul edilen iddianamede Bulaç ve diğer sanıkların “Anayasal düzeni, TBMM ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümetini ortadan kaldırmaya veya görevlerini yapmasını engellemeye teşebbüs” suçlarından üçer kez ağırlaştırılmış müebbet, “silahlı terör örgütüne üye olmak” suçundan da ayrı ayrı 7,5 yıldan 15’er yıla kadar hapis cezasına çarptırılmaları talep edildi.
İddianamenin tam metnine bu bağlantıdan erişilebilir.
Bulaç’ın yargılandığı davanın ilk duruşması 18-19 Eylül 2017 tarihlerinde Silivri Cezaevi yerleşkesinde bulunan duruşma salonunda görüldü. Duruşmada savunmasını sunan Bulaç, dört kalp damarının değiştiğini ve dört kronik hastalıkla boğuştuğunu anlattı. Bulaç, “Savcı iddianamenin son sayfasında yazılarımda suç unsuru olmadığını belirtmesine karşın bana karşı suçlamalarda bulunmaktadır,” dedi. Duruşma sonunda mahkeme heyeti tüm tahliye taleplerinin reddine karar verirken avukat görüşmelerindeki kısıtlamaların kaldırılmasına karar verdi ve davanın bir sonraki duruşmasını 8 Aralık 2017’ye erteledi.
Mütalaa
Davanın 5 Nisan 2018'de görülen üçüncü duruşmasında esas hakkındaki mütalaasını sunan savcı, Ali Bulaç dahil dokuz Zaman çalışanı için “Anayasayı ihlâl” ve “örgüt üyeliği” suçlamalarıyla ağırlaştırılmış müebbet ve 15 yıla kadar hapis cezası ile tüm tutuklu sanıkların tutukluluk hâllerinin devamını talep etti. Ara kararını açıklayan mahkeme tüm tutuklu sanıkların tutukluk hâllerinin devamına karar verirken, savunmaların hazırlanması için bir sonraki duruşmanın 10-11 Mayıs 2018 tarihlerinde görülmesine karar verdi.
Davanın dördüncü celsesi 10-11 Mayıs 2018 tarihlerinde görüldü. İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi iki gün süren duruşmanın sonunda açıkladığı ara kararında tutuklu olarak yargılanan Bulaç ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Mehmet Özdemir’in adlî kontrol şartıyla tahliyelerine, Mart ayında tahliye edilerek ev hapsine konulan Şahin Alpay’ın ev hapsinin kaldırılmasına, diğer tutuklu sanıkların tutukluluk hâllerinin devamına karar vererek davayı 7-8 Haziran 2018 tarihlerine erteledi.
Ali Bulaç 11 Mayıs 2018 gecesi geç saatlerde Silivri 9 No’lu Cezaevi’nden tahliye edildi.
Bulaç, davanın 7-8 Haziran 2018 tarihlerinde görülen beşinci duruşmasında esas hakkında mütalaaya karşı savunmasını yaptı. Zaman gazetesinin kapatılana kadar yasal olarak faaliyet gösteren bir kuruluş olduğunu belirten Bulaç, iddianame ve mütalaada yazılarına bütünüyle yer verilmediğini, belirli cümlelerin seçilerek alındığını, ayrıca Basın Kanunundaki dört aylık hak düşürücü süreye de uyulmadığını belirtti. Mahkeme iki gün süren duruşmanın sonunda açıkladığı ara kararında tüm tutuklu sanıkların tutukluluk hâllerinin devamına karar vererek davayı 5-6 Temmuz 2018 tarihlerine erteledi.
8 yıl 9 ay ceza
İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, 5-6 Temmuz 2018 tarihlerinde görülen karar duruşmasının sonunda hükmünü açıkladı. Heyet, davada yargılanan 11 sanıktan, Bulaç dahil 6'sını "örgüt üyeliği" suçlamasıyla hapis cezasına çarptırdı. Bulaç'ı 8 yıl 9 ay hapis cezasına çarptıran mahkeme, Bulaç'a uygulanan adlî kontrolün devamına karar verdi.
Anayasa Mahkemesi başvurusu
Bulaç'ın Anayasa Mahkemesi'ne yaptığı bireysel başvuruyu 3 Mayıs 2019 tarihinde karara bağlayan AYM Genel Kurulu, Bulaç'ın tutuklanmasının, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı ile ifade özgürlüğü haklarını ihlâl ettiğine karar verdi.
AYM Genel Kurulu, aynı tarihlerde görüştüğü dokuz başvuruya ilişkin gerekçeli kararlarını 26 Haziran 2019 tarihinde internet sitesinde yayımladı.
AYM'nin Bulaç'ın başvurusuna ilişkin kararında özetle şu değerlendirmeye yer verildi: Başvurucunun tutuklanmasına dayanak gösterilen olguların temelde gazete yazılarından oluştuğu görülmektedir. Soruşturma makamları başvurucunun bu yazıları FETÖ/PDY’nin amaçları doğrultusunda yazdığını ileri sürmüşlerdir. Başvurucunun yazıları şiddete ve isyana çağrı ya da nefret söylemi içermediği gibi terörü övücü ya da meşrulaştırıcı bir mahiyet de taşımamaktadır. Yazılar genel olarak Hükûmetin ve Hükûmet politikalarının eleştirilmesi, siyasal ve toplumsal olaylar üzerinde sübjektif nitelikteki ve toplumun bir kesimi tarafından rahatsız edici bulunan fikirlerin beyan edilmesinden ibarettir. Başvurucunun söz konusu örgüte yakın bir gazeteci ve yazarlar vakfında mütevelli heyeti üyesi olması da tek başına örgütsel bağlantısı olduğunu göstermez. Hukukilik şartını sağlamayan tutuklama gibi ağır bir tedbir, ifade ve basın özgürlükleri bakımından demokratik bir toplumda gerekli ve ölçülü bir müdahale olarak kabul edilemez. Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle söz konusu başvurucular yönünden, Anayasa’nın 19. maddesinde güvence altına alınan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı ile Anayasa’nın 26. ve 28. maddelerinde güvence altına alınan ifade ve basın özgürlüklerinin ihlal edildiğine karar vermiştir.
İstinaf mahkemesi kararı
Bulaç'ın avukatlarınca yaplan istinaf başvurusunu 2019 yılının Haziran ayında değerlendiren İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 2. Ceza Dairesi, İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nin 6 Temmuz 2018 tarihinde verdiği kararı yerinde görerek onadı.
İstinaf mahkemesi kararında, “Yapılan yargılamaya, toplanıp karar yerinde gösterilen delillere, mahkemenin soruşturma sonuçlarına uygun olarak oluşan kanaat ve takdirine, incelenen dosya içeriğine göre, mahkemenin kararlarında usule ve esasa ilişkin herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığı, delillerde ve işlemlerde herhangi bir eksiklik olmadığı, ispat bakımından değerlendirmenin yerinde olduğu, eylemlerin doğru olarak nitelendirildiği ve kanunda öngörülen suç tipine uyduğu, cezaların kanuni bağlamda uygulandığı anlaşıldı” denildi.
Yargıtay kararı
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, 23 Aralık 2019 tarihinde Yargıtay 16. Ceza Dairesi’ne sunduğı tebliğnamesinde, Ali Bulaç ve Şahin Alpay hakkında “terör örgütü üyeliği” suçlamasıyla verilen hükmün bozulmasını talep etti. Başsavcılık, Bulaç ve Alpay'ın “hiyerarşik yapısına dahil olmamakla birlikte FETÖ/PDY silahlı terör örgütüne bilerek ve isteyerek yardım etmek” suçundan yargılanmaları gerektiğini belirtti.
Davanın temyiz incelemesini 24 Eylül 2020 tarihinde tamamlayan Yargıtay 16. Ceza Dairesi, Bulaç'a "örgüt üyeliği" suçlamasıyla verilen cezayı bozdu. Yargıtay kararı, Aralık ayı ortasında UYAP’a yüklenmesiyle resmîyet kazandı.
Bulaç'ın dosyası, yeniden yargılama için İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’ne gönderildi.
Ali Bulaç, Şahin Alpay, Mümtazer Türköne ve Mehmet Özdemir'in yeniden yargılanmasına 13 Nisan 2021 tarihinde başlanacak.
Yeniden yargılama
"Zaman davasında" haklarında verilen hükümler Yargıtay 16. Ceza Dairesi tarafından bozulan köşe yazarları Şahin Alpay, Ali Bulaç ve Mümtazer Türköne ile editör Mehmet Özdemir’in yeniden yargılaması 13 Nisan 2021 günü İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesinde başladı.
Duruşma savcısı, bozma ilamına uyulması yönünde görüş bildirdi. Mahkeme, usul ve yasaya uygun bulunan bozma ilamına uyulmasına oy birliğiyle karar vererek açık yargılamaya devam etti.
Zaman gazetesi eski köşe yazarı Hüseyin Gülerce’nin tanık olarak dinlenmesi için tebligat yapılmasına karar veren mahkeme, duruşmayı 11 Ocak 2022 tarihine erteledi.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararı
Ali Bulaç'ın "Zaman davası" kapsamındaki tutukluluğuna karşı yapılan başvuruya ilişkin kararını 8 Haziran 2021 tarihinde açıklayan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Bulaç'ın özgürlük ve güvenlik hakkı (AİHS 5/1) ile ifade özgürlüğünün (AİHS 10) ihlâl edildiğine hükmetti. AİHM, Bulaç'a 12.240 Euro manevi tazminat ödenmesine karar verdi.