Türkiye’de ifade özgürlüğüne yönelik baskının öncelikli hedefi gazeteciler ve akademisyenler. Yüzlerce gazeteci ve akademisyen hakkında soruşturma açıldı, birçoğu tutuklandı. Bu site ifade özgürlüğünü kullandığı için soruşturma ve kovuşturmaya uğrayanlar hakkındaki yasal süreci takip etmektedir.
Depremi takip eden ilk haftada dört gazeteci gözaltına alındı, çok sayıda gazeteci engellemelerle karşılaştı, iki gazeteciye soruşturma açıldı. Enkaz altında kalan 17 gazeteci hayatını kaybetti
6 Şubat 2023 günü, merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olarak belirlenen iki büyük deprem meydana geldi. 10 ilde yıkıma yol açan depremlerden bir gün sonra açıklama yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Deprem yaşanan 10 ilimizi kapsayan ve 3 ay sürecek OHAL kararıyla ilgili Cumhurbaşkanlığı ve Meclis süreçlerini hızla tamamlayacağız" dedi.
12 Şubat 2023 tarihi itibariyle, 29 bin 605 kişinin hayatını kaybettiği, 80 bin 278 kişinin yaralandığı depremlerde, kamu görevini yapmaya çalışan pek çok gazeteci güvenlik güçleri tarafından engellendi.
Depremde çok sayıda gazeteci de hayatını kaybetti. Medya ombudsmanı Faruk Bildirici, depremin yıkıcı etkisinin en fazla yaşandığı üç ilde (Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman) 17 gazetecinin göçük altında kalarak vefat ettiğini duyurdu. Bildirici'nin aktardığına göre hayatını kaybeden gazetecilerin isimleri şöyle: Ayşe Figen Arlı (İskenderun Ses), Aziz Çevlik (Manşet / K. Maraş), Burak Alkuş (Adıyaman Ses), Burak Milli (AA / Hatay), Gökhan Aklan (İHA / Hatay), Hidayet Özdemir (Gazeteci -Yazar/Adıyaman), İskender Korkut (Mercan TV/Adıyaman), İzzet Nazlı (DHA/Hatay), Kemal Öner (Adıyaman Telgraf), Meltem Özgen (TV sunucu/Adana), Muhammed Akan (Adıyaman Haber) Mustafa Yüzbaşıoğlu (Bugün / K. Maraş), Neşet Alkan (Haber Ekspres/Hatay), Ruhi Akan (Jet Haber/Adıyaman), Yunus Emre Doğan (Mercan TV/Adıyaman), Zübeyir Pektaş (Halkın Sesi / Adıyaman), Fatih Bayın (Radyo Tek / Adıyaman).
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin (TGC) İskenderun Temsilcisi Akın Bodur ise enkazdan yaralı olarak kurtarıldı.
Depreminin ilk gününden itibaren bölgeden gelişmeleri aktaran Mezopotamya Ajansı muhabiri Abdurrahman Gök, trafik kazası geçirdi. Haber alınamayan köylere gittiği sırada içinde bulunduğu aracın yola düşen kayalıklara çarpması sonucu gerçekleşen kaza sonucu hafif yaralanan Gök, hastaneye kaldırıldı.
Deprem bölgesinde haber takibi yapan en az dört gazeteci gözaltına alındı. Depreme ilişkin paylaşım yapan sosyal medya kullanıcılarına soruşturma açıldı. Twitter ve TikTok’a erişim engeli getirildi.
Dört gazeteci gözaltına alındı
Evrensel gazetesi Adana muhabiri Volkan Pekal, deprem nedeniyle Adana ve çevre illerden çok sayıda kişinin tedavi olmak için geldiği Şehir Hastanesindeki durumu haberleştirdiği sırada "izinsiz çekim yaptığı" gerekçesiyle 7 Şubat 2023 tarihinde gözaltına alındı. Polisler, Pekal'e, Valilik tarafından verilen “sözlü talimat” gereği görüntü çekmenin yasaklandığını söyledi. "Özel hayatın gizliliğini ihlal" (TCK 134) gerekçesiyle gözaltına alınan Pekal, işlemlerin ardından serbest bırakıldı.
Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde yıkılan bir binayı çekmeye çalışan Mezopotamya Ajansı (MA) muhabiri Mahmut Altıntaş ve JinNews muhabiri Sema Çağlak 8 Şubat günü turkuaz kartları olmadığı gerekçesiyle gözaltına alındı. Birecik Emniyet Müdürlüğüne götürülen Altıntaş ve Çağlak ifadele işlemlerinin ardından serbest bırakıldı.
MA muhabiri Mehmet Güleş, Diyarbakır’ın Bağlar ilçesinde depremde yıkılan binalarda arama kurtarma çalışmalarını takip ederken röportaj yaptığı bir gönüllüyle birlikte gözaltına alınarakGüvenlik Şube Müdürlüğüne götürüldü. Güleş’e emniyetteki sorgusunda röportaj yaptığı kişinin “Burada AFAD yok, UMKE yok… Halkımız yalnız bırakıldı” sözlerini söyleyip söylemediği soruldu. Emniyetteki ifade işlemleri tamamlanan Güleş ve arama kurtarma gönüllüsü Güzel adliyeye çıkartıldı. Güleş ve Güzel’in sorgularını yapan savcılık, her ikisini de, TCK 217/A kapsamında “yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçundan adli kontrolle salıverilmeleri şartıyla sulh ceza hâkimliğine sevk etti. Sulh ceza hâkimi, Güleş ve Güzel’i yurt dışı çıkış yasağı ve haftanın her günü imza şartıyla serbest bıraktı.
İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı 7 Şubat 2023 tarihinde, deprem sonrası yaptıkları yayınları gerekçe göstererek gazeteciler Enver Aysever ve Merdan Yanardağ hakkında "halkı kin ve düşmanlığa tahrik" (TCK 216) suçlamasıyla soruşturma başlattı. Yanardağ, sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımda, 10 Şubat günü soruşturma kapsamında ifade vermeye gittiğini ve yurt dışına çıkış yasağıyla serbest bırakıldığını duyurdu.
Depremle ilgili yorumları sonrası ayrıca siyaset Bilimci Özgün Emre Koç “Halkı kin ve düşmanlığa tahrik etme” suçlaması ile 7 Şubat tarihinde gözaltına alındı. Bir gece gözaltında tutulan Koç, ifade işlemlerinin ardından serbest bırakıldı.
İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı 12 Şubat günü, BaBala TV'nin sosyal medya hesabından Kahramanmaraş Kumçatı Köyündeki baraj ile Hatay Yarseli Barajı’nın duvarının çatladığı yönünde paylaşımlarda bulunan Oğuzhan Uğur hakkında, Türk Ceza Kanunu'na Dezenformasyon Yasası kapsamında eklenen "halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma" suçundan re’sen soruşturma başlattı. 13 Şubat günü avukatlarıyla birlikte İstanbul Adalet Sarayına giden Uğur, basın savcılığında verdiği ifadenin ardından serbest bırakıldı.
Emniyet Genel Müdürlüğü de 13 Şubat günü yaptığı açıklamada, depreme dair sosyal medyada provokatif paylaşımlarda bulunan 475 hesap yöneticisi tespit edildiğini, 56 kişinin gözaltına alındığını ve 14'ünün tutuklandığını bildirdi.
Çok sayıda gazeteciye engelleme
7 Şubat günü haber takibi için Diyarbakır’a giden basın mensupları, polis tarafından engellendi. Polis, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın deprem bölgesi olan 10 ilde üç ay boyunca geçerli olacak şekilde ilan ettiği OHAL'i gerekçe göstererek gazetecileri haber takibi için uygun olmayan noktalara yönlendirdi. Deprem bölgesinde çalışan gazeteci Ceren Kaynak İskit, alanda bilgi almalarının engellendiğini anlattı: “Diyarbakır'daki ilk günümüzde (7 Şubat) emniyet müdürü enkazı çekmeye çalışırken bizi engellemeye çalıştı. Başka engelleme de Maraş'ta başıma geldi. Cesetlerin içinden tanıdıklarını seçmeye çalışan aileleri çekmeye çalıştığımızda polis bize izin vermedi ve beni tehdit etti. Geçici akreditasyon kartımı gösterdiğimde ‘Burayı terk edin, manipülasyon yapıyorsunuz,’ dedi. Kaç kişinin enkaz altında kaldığını öğrenmek için gittiğimiz yerlerde AFAD ekipleri bize bilgi vermedi. Gerçek rakamları bulmakta gerçekten zorlanıyoruz.”
Depremi haberleştirmek üzere 8 Şubat’ta Türkiye’ye gelen LePoint muhabiri Guillaume Perrier’in Kasım 2022 tarihli bir idari karar uyarınca “milli güvenlik” gerekçesiyle ülkeye girmesine izin verilmediği ortaya çıktı.
Gazeteci İrem Afşin ise Şanlıurfa’ya vardığı 7 Şubat’ta kendilerine çekimler sırasında önce yardımcı olan kolluk görevlilerinin 8 Şubat’ta gelen Olağanüstü Hal ilanı ile birlikte çekim yapmalarını engellemeye başladığını bildirdi.
Gazeteci Mir Ali Koçer, 9 Şubat günü Kahramanmaraş’ta bir depremzedeyle röportaj yaptığı sırada bir polis memuru tarafından engellendi.
Halk TV muhabiri Ferit Demir, 10 Şubat günü Malatya’da bir enkazdaki kurtarılma anını göstermek istediği sırada bir polis memuru tarafından hedef gözetilerek engellendiğini ve akabinde tekmeli saldırıya uğradığını aktardı.
Hatay’da bulunan Halk TV muhabiri Fırat Fıstık, 9 Şubat günü enkaz alanında yaptığı canlı yayında jandarmalar tarafından "çekim yasak" denilerek engellenmek istediklerini duyurdu.
Halk TV muhabiri Şirin Payzın, 10 Şubat tarihinde bağlandığı programda Antakya’da saldırıya uğradığını söyleyerek, enkaz yakınlarındaki yayınları sırasında “normal vatandaş görüntüsünde” insanların kendilerini engellemeye çalıştığını anlattı.
Kahramanmaraş’ta bulunan Kazım Kızıl, 10 Şubat günü basın kartını göstermesine rağmen çekim yapmasının çevik kuvvet tarafından sözlü ve fiziksel olarak engellendiğini söyledi.
Fox TV muhabiri Sevgi Şahin ve kameramanı Ömür Dikme, 10 Şubat günü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde yaptıkları yayın sırasında çevrede bulunan kişilerin saldırısına uğradı.
Artı Gerçek muhabiri Yağmur Kaya, 11 Şubat günü yayına hazırlık yaptığı sırasında Malatya’da Yeniköy Garajında bölgedekiler tarafından linç girişimine maruz kaldığını anlattı.
Serbest gazeteci Arzu Efeoğlu, 11 Şubat günü Gaziantep’te Şehitkamil 8 Şubat Parkında kendi imkanlarıyla çadır kuran halkla röportaj yaptığı sırada kimliği belirsiz üç kişinin sözlü saldırısına uğradı.
Gazeteci Anıl Olcan, 11 Şubat günü Hatay’da çekim yaptığı sırada bir polisin ve bazı vatandaşların saldırısına maruz kaldı. Olcan, polisin kamerasının bataryalarını, hafıza kartını, hard diski ve basın kartını ateşe atarak yaktığını söyledi.
Gazeteci Rabia Çetin, 11 Şubat günü Adıyaman Yeni Mahalle’deki Umut Sitesi enkazında korucuların saldırısına uğradığını duyurdu. Çetin, linçten bir grup depremzede sayesinde kurtulduğunu aktardı.
Gazeteci Ahmet Kanbal, 11 Şubat günü Adıyaman Cumhuriyet Mahallesi’nde bir korucunun kendisini engellemeye çalıştığını söyledi.
Gazeteci Zübeyde Sarı, 11 Şubat günü Hatay’da arama kurtarma çalışmalarının sonlandırıldığı noktalarda enkaz kaldırma çalışmalarını takip etmesinin engellendiğini bildirdi.
Gazeteci Gülbahar Altaş, 12 Şubat günü Diyarbakır Sümer Park'ta kurulan çadırlarda kalan insanlar arasında çıkan tartışmayı görüntülemeye çalıştığı sırada vatandaşlar tarafından engellendi.
Gaziantep Islahiye’de ekibiyle birlikte çekim yapan gazeteci Şilan Çelik, 12 Şubat günü sivil vatandaşlar tarafından hedef alındı. Çelik, engelli oğlu için çadır isteyen bir kadınla röportaj yaptığı sırada dört erkek tarafından hedef gösterildiğini duyurdu.
Deprem bölgesinde daha önce alınmayan tedbirleri eleştiren Show TV Ana Haber sunucusu Dilara Gönder, 9 Şubat günü yaptığı paylaşımla görevinden istifa ettiğini duyurdu.
Bant daraltma ve erişim engelleri
İnternet yavaşlatma ölçümü yapan NetBlocks’un verilerine göre, 8 Şubat günü öğleden sonra Twitter’a erişim bant daraltma üzerinden kısıtlanmaya başlandı. Kullanıcılar TikTok, Ekşi Sözlük web sitesi, Instagram, WhatsApp ve Google servislerine erişimde sorun yaşadılar.
Ulaştırma ve Altyapı Bakan Yardımcısı Ömer Fatih Sayan’ın Twitter Küresel Hükümet İlişkileri Başkanı John Hughes ve Twitter Türkiye’den Sorumlu Kamu Politikaları Direktörü Ronan Costello ile video konferans toplantısı gerçekleştirmeleri üzerine, gece saatlerinde Twitter’a uygulanan erişim kısıtlaması sona erdi.
Etkin Haber Ajansı’nın (ETHA) Twitter hesabına Türkiye’den erişim 9 Şubat’ta engellendi. ETHA çalışanları engelleme kararının depremle ilgili paylaşımları nedeniyle alındığını bildirdi. Aynı gün Yeni Şafak çalışanı Taha Hüseyin Karagöz, ETHA muhabiri Elif Bayburt’u “terör örgütü propagandası” yapmakla suçlayıp Twitter’da hedef gösterdi. Gazetecinin fotoğrafını ve basın kartını uzaktan çekip sosyal medyada paylaşan Karagöz, ETHA’nın geçmiş tarihli tweetlerini paylaşarak deprem bölgesinden "yanlış, çarpıtılmış, manipülatif içerikler nasıl mı üretiliyor?" ifadelerini kullandı.
Diyarbakır'da yayın yapan Amed Radyo Tv, Elbistan Cezaevinde isyan çıktığı iddiaları hakkında Twitter hesabından 8 Şubat’ta bir paylaşım yaptı. Ardından önce ilgili içerik Twitter tarafından kaldırıldı, sonra da kanalın hesabı 11 saat boyunca askıya alındı. Hesap daha sonra yeniden açıldı.