Türkiye’de ifade özgürlüğüne yönelik baskının öncelikli hedefi gazeteciler ve akademisyenler. Yüzlerce gazeteci ve akademisyen hakkında soruşturma açıldı, birçoğu tutuklandı. Bu site ifade özgürlüğünü kullandığı için soruşturma ve kovuşturmaya uğrayanlar hakkındaki yasal süreci takip etmektedir.
Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarını kapsayan rapora göre adli tatile rağmen bu üç aylık sürede 102 gazetecinin yargılandığı 52 dava görüldü, 10 gazeteciye toplam 39 yıl 11 ay hapis cezası verildi
İfade ve Basın Özgürlüğü Gündemi raporlarımızın üçüncüsü yayımlandı. Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarını kapsayan rapor, Expression Interrupted platformu olarak yürüttüğümüz dava ve gündem takip çalışmalarından elde edilen verilere dayanıyor.
Raporun tam metnine buradan ulaşabilirsiniz.
Rapora göre cezaevindeki gazeteci sayısında yaşanan düşüş yılın üçüncü çeyreğinde de devam etti. Bu dönemde 2016’dan beri cezaevinde bulunan toplam yedi gazeteci cezalarının infazının tamamlanması üzerine tahliye oldu. Bir gazeteci ise daha önce aldığı cezanın Yargıtay’da onanıp kesinleşmesi üzerine cezaevine girdi.
Cezaevindeki gazeteci sayısı düşüyor ama…
Tutuklamaların azalması ve tahliyelerle birlikte cezaevindeki gazeteci sayısı Olağanüstü Hâl ilanından beri ilk kez 60’ın altına inmiş oldu. Ancak tahliyelerin ceza infazlarının tamamlanması üzerine gerçekleştiği göz önünde bulundurulduğunda basın ve ifade özgürlüğünü hedef alan baskıcı yasal mevzuat veya hükümet politikalarında herhangi bir iyileşme olmadığı ve serbest kalan gazetecilerin büyük çoğunluğunun ancak cezaevinde beş yıla varan süreler geçirdikten sonra özgürlüklerine kavuştukları görülüyor.
Tutuklamalardaki azalmaya rağmen gazetecilere yönelik yargılamalar hız kesmeden devam ediyor. Raporun verilerine göre 2021’in önemli bir bölümü adli tatile denk gelen üçüncü çeyreğinde gazetecilerin sanık olarak yargılandığı toplam 52 dava görülürken bu davalarda 102 gazeteci hâkim karşısına çıktı. Yargılamalar sonucunda 10 gazeteci hakkında toplam 39 yıl 11 ay 12 gün hapis cezası verildi. 10 gazeteci hakkında toplam dokuz yeni dava açıldı. En az 16 gazeteci hakkında da 13 yeni soruşturma açıldı.
Gazetecilere yönelik saldırı ve polis şiddetinde büyük artış
Davaların yanı sıra, gazetecilere yönelik baskıların giderek ağırlaşan bir kısmını da fiziksel engellemeler, tehdit ve saldırılar oluşturuyor. Expression Interrupted tarafından açık kaynaklardan derlenen verilere göre rapora konu Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında en az 51 gazeteci polis ya da sivil kişilerin fiziksel saldırı veya engellemelerine maruz kaldı. Aynı dönemde en az 15 gazeteci gözaltına alınırken gözaltı işlemlerinin yedisinin haber takibi esnasında gerçekleştiği kayıtlarımıza geçti. Özellikle son aylarda artan polis şiddeti gazetecilerin gösteri ve yürüyüşleri takip etmesini neredeyse imkânsız hale getirdi.
RTÜK ve BİK’ten orantısız cezalar
Siyasi ve orantısız ceza kararlarıyla muhalif medya kuruluşları üzerinde mali baskı yaratmakla suçlanan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Basın İlan Kurumunun (BİK) uygulamaları ve muhalif medya kuruluşları ve gazetecilere yönelik uygulanan akreditasyon yasakları da basın özgürlüğünün önünde önemli bir engel oluşturmaya devam ediyor. Rapora konu dönemde Akdeniz ve Ege bölgelerinde yaşanan orman yangınları, RTÜK’ün televizyon yayınlarına müdahalelerini tüm açıklığıyla gözler önüne seren bir vaka olarak kayda geçti. RTÜK hem yangın haberlerinin kendi belirlediği kriterlere uygun olarak yapılması için televizyon yöneticilerine özel kanaldan uyarı gönderdi hem de yayınlarını beklentilerine uygun bulmadığı altı kanala bir seferde toplam 3,3 milyon liralık ceza kesti.
Ceza kesilen altı kanal arasında RTÜK tarafından halihazırda sık sık cezalandırılan FOX TV, KRT, Tele 1, Habertürk TV, Halk TV bulunurken bu kanallar orman yangınları yayınları dışındaki diğer yayınları için de rapora konu üç aylık dönemde RTÜK tarafından verilen yayın durdurma ve idari para cezalarının hedefi oldu.
Yasa gereği tarafsız hareket etmesi gereken RTÜK’ün 2021 yılı boyunca verdiği cezaların tamamının muhalif olarak görülen televizyon kanallarına kesildiği de RTÜK’ün Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) kontenjanından seçilen üyesi İlhan Taşcı’nın açıkladığı rakamlarla ortaya çıktı. Taşcı’nın verdiği rakamlara göre 2021 yılı içinde Halk TV’ye 18, Tele 1’e 15, Fox TV’ye dokuz ve KRT’ye sekiz ceza verilirken hükümet yanlısı yayın yapan A Haber, TV24, TVNET, Ülke TV, TGRT ve Kanal7’ye ise hiç ceza verilmedi.
Benzer şekilde BİK de rapora konu dönemde BirGün ve Cumhuriyet gazetelerine daha önceki yıllarda kestiği cezaları uygulamaya başladı. BirGün’ün Eylül’de 22 gün resmi ilanı kesilirken Cumhuriyet de BİK tarafından kesilen 74 günlük cezanın 35 günlük ilk bölümünün Ekim’de uygulanacağını duyurdu.